19 دى 1356
رحلت مرموز آیت ا...سید مصطفی خمینی درآبان1356را میتوان نقطه عطفی درنهضت اسلامی مردم ایران دانست.مجالس یادبود در سراسر کشور برگزار شد و در آن مراسم،تظاهرات گسترده علیه رژیم به پا شد.از این رو رژیم،تصمیم گرفت با توهین به ساحت حضرت امام خمینی،چهره ایشان را به عنوان رهبری نهضت مخدوش کند.در اواسط در روز هفدهم دی ماه سال 56 ،پیک دربار،نامه ممهور به مهر دربار را به داریوش همایون،وزیر اطلاعات و جهانگردی داد.او نیز نامه را به روزنامه اطلاعات جهت انتشار سپرد.مسعودی،صاحب امتیاز روزنامه،مفاد مقاله را باعث واکنش علما و روحانیون و برای آینده روزنامه خطرناک میدانست،اما در تماس با وزیر اطلاعات و نخست وزیر،آموزگار،دریافت که برخی از مفاد تند و تحریک آمیز آن به خواست شاه در مقاله آمده است .مقاله ‏ای با عنوان«استعمار سرخ و سیاه»،در این مقاله که با امضای مستعار " احمد رشیدی مطلق"در روزنامه اطلاعات به چاپ رسید،بطور صریح،بی حجابی فضلیت و حجاب،کهنه پرستی و ارتجاع معرفی و به ساحت مقدس امام خمینی،اهانت و قیام 15 خرداد 1342،توطئه استعمار سرخ و سیاه معرفی شده بود.با انتشار این مطالب اهانت آمیز،اولین واکنش ها در شهر قم آغاز شد.مدرسین حوزه علمیه قم دروس حوزه را در روز 18 دی تعطیل اعلام کردند و در این روز،طلاب با تشکیل اجتماع بزرگی تظاهرات خود را به سوی منازل مراجع آغاز کردند و تعدادی از علما و مراجع قم در سخنرانی های خود،به حمایت از امام و محکومیت اهانت به ساحت ایشان پرداختند.

سخنان آیت الله گلپایگانی (ره)
مردم و علما صبح روز هجدهم دی ماه به سمت منزل آیت الله گلپایگانی حرکت کردند.خیلی زود محوطه درونی و بیرونی منزل ایشان از جمعیت پر شد.آیت ‏اللّه‏ گلپایگانی با چهره ‏ای غمگین و افسرده وارد می ‏شوند.پس از این که ایشان آیه استرجاع (انا لله و انا الیه راجعون) را میخواند بغض مردم می ‏ترکد و صدای گریه از هر سو بلند می ‏شود.آیت‏ اللّه‏ گلپایگانی ادامه می دهند:«ما هم از وارد شدن این ضایعه بزرگ بر جامعه روحانیت و بر فقه و اجتهاد خبردار شدیم.این ‏ها اشتباه می ‏کنند؛این‏ ها فکر نکنند،ما دیگر سکوت کرده ‏ایم و چیزی نخواهیم گفت و دست بر می‏ داریم.این‏ ها باید بدانند که اگر سر نیزه را حتی به زیر گلوی ما بگذارند، ما حرفمان را می‏ زنیم ».

دیدار با علما
صبح روز نوزدهم دی ماه 1356 (برابر با بیست و نهم محرم 1398)،با تعطیل شدن بازار قم در حمایت از حوزه و محکوم کردن اقدام نظام و نیز ادامه تعطیلی دروس حوزه،جمعیت زیادی در مسجداعظم گرد آمدند.رفتن به منازل آیات پی گرفته شد و به ترتیب آقایان آیت الله میرزا هاشم آملی،علامه طباطبائی،آیت الله وحید خراسانی و آیت الله مکارم شیرازی برای مردم سخنرانی و از حضرت امام‏خمینی(ره) حمایت نمودند.

فریاد های خاموش
در بعد از ظهر نوزدهم دی ماه 56 آیت الله نوری همدانی سخنرانی کردند.مردم پس از سخنان ایشان آرام و بی سر و صدا به طرف منزل آیت الله مشکینی به راه افتادند.جمعیتی بیش از ده هزار نفر که در آن ایام خفقان و اضطراب جمعیت بسیار زیادی بود،با عزمی راسخ و اراده ‏ای پولادین بر آن بودند تا قدرت پوشالی نظام شاهنشاهی را در زیر گام ‏های استوارشان خرد کنند .مردم به توصیه آیات و مراجع،آرام راهپیمایی می‏ کردند و فریاد ها در حنجره ‏ها به دنبال راه گریزی می‏ گشت.بعد ها سخنرانان مذهبی از این سکوت بهره برده،رژیم را آماج حملات خود قرار دادند که چرا به روی مردمی که حتی شعار نمی ‏دانند آتش گشود.

آغاز درگیری
ساعت حدود 4:30 بعد از ظهر نوزده دی،مأموران شهربانی و ساواک که در یکی از میادین قم راه مردم را سد کرده بودند به دنبال یک برنامه ساختگی،با شکستن شیشه بانک به سوی مردم بی دفاع که حتی شعار هم نمی‏ دانند،آتش گشودند.مردم نیز که ترسی به دل نداشتند با چوب و پرتاب سنگ،در برابر تیروگلوله شجاعانه مقاومت کردند.با مشاهده اولین شهید،خشم و نفرت مردم نسبت به نظام بیش از پیش شد و ترس و وحشت از دل ‏ها رخت بر بست .جمعیت با شعار «اللّه اکبر» و «لا اله الا اللّه» و با در دست داشتن سنگ و چوب به سوی عمّال شاه سرازیر شد و درگیری به اوج خود رسید.

بازاریان قم با مشاهده حرکت حوزه علمیه،تصمیم به تعطیلی مغازه های خود در 19دی گرفتند .روز نوزدهم دی ماه ساواک و شهربانی به کمک نیروهای کمکی از تهران وارد شده و در حوالی مدارس علمیه متمرکز شدند.اقشار مختلف مردم با راهپیمایی به سوی منازل بزرگان حوزه،رفته رفته خروشان تر می شدند.نیروهای رژیم با مشاهده حرکت عظیم مردم تصمیم به حمله گرفتند و تیراندازی شروع شد و در این روز عده زیادی از طلاب و مردم قم به شهادت رسیده و یا مجروح شدند.

نتایج و پیامدهای قیام نوزدهم دی:

1.اثبات توخالی بودن شعار فضای باز سیاسی.
2.ثابت شد که شاه از حرکت مذهبی-سیاسی به رهبری روحانیت و در راس آنها،حضرت امام،بیش از هر حرکت سیاسی دیگر وحشت دارد.
3.نهضت در مسیر صحیح خود قرار گرفت؛به نحوی که ترفند های بعدی رژیم نیز بی ثمر افتاد.
4.متحجرین و مروجان جدایی دین از سیاست منزوی شدند.
این قیام را باید نقطه عطفی در تاریخ نهضت اسلامی دانست چرا که پس از آن امواج انقلاب اسلامی شدت گرفت و با چهلم های پی در پی مردم نقاط مختلف ایران دامنه انقلاب فراگیر شد و در نهایت به سرنگونی رژیم پهلوی انجامید.

شهر قیام و انقلاب

شهر مقدس قم در تاریخ انقلاب همواره به عنوان پایگاه اصلی و سازمان دهنده قیام و مبارزه علیه نظام ستم شاهی به شمار می ‏رفته است.وجود حوزه علمیه و روحانیت متمرکز در این شهر نیز در این مهم تأثیر بسزایی داشته است.آغاز مبارزه و شکل‏ گیری آن و نیز رهبری مردم توسط حضرت امام خمینی(ره) در همین شهر صورت پذیرفت.پس از قیام خونین 15 خرداد 42 نام قم به عنوان مرکز اصلی و هدایت کننده مبارزات بر سر زبان ‏ها افتاد و پس از چهارده سال، قیام 19دی 56 که آن را «جرقه انقلاب» نیز نامیده ‏اند بار دیگر موجب قیامی همگانی و مبارزاتی گسترده شد.

لقب امام خمینی (ره)

از عواملی که در شکل ‏گیری قیام نوزده دی و تسریع شکل‏ گیری انقلاب نقش مهمی داشت، شهادت فرزند گران قدر امام بود.شهادت سید مصطفی خمینی(ره) موجی از انزجار و نفرت را نسبت به نظام در بین مردم برانگیخت؛چرا که آن را اقدامی از سوی نظام و به دستور شاه می ‏دانستند.به همین دلیل مجالس گرامی داشت حاج آقا مصطفی به صحنه ‏های مبارزه علیه نظام و حمایت از امام تبدیل می ‏شد.در همین محافل بود که مردم به پاس مجاهدت ‏ها و رنج هایی که رهبرشان متحمل گردیده بود،به او لقب «امام» دادند.پیام ‏ها و سخنان امام(ره) در آن ایام شعله ‏های انقلاب را فروزان ‏تر و مردم را بیدارتر نمود.نظام که از روی آوردن همه جانبه مردم به رهبرشان خشمگین شده بود در اقدامی عجولانه،با چاپ مقاله‏ ای توهین ‏آمیز شخصیت حضرت امام(ره) را زیر سؤال برد.
این اقدام تاوان سختی برای نظام به همراه داشت و به قیام بزرگی علیه حکومت جور انجامید.

شهدا و مجروحین نوزده دی

در مورد شهدا و مجروحان قیام 19 دی آمار دقیقی در دست نیست.آن گونه که از گفته ‏ها و نوشته ‏های شاهدان عینی برداشت می ‏شود خیلی ازمجروحان از ترس ساواک به بیمارستان مراجعه نکرده بودند؛زیرا درآن زمان،ساواک،تظاهر کنندگان زخمی را با زنجیر به تخت بیمارستان می بست تا پس از بهبودی آنها را به ساواک منتقل نمایند.در مورد شهدا نیز غیر از چند نفر که به طور یقین در آن روز به شهادت رسیده ‏اند سخن از شهید دیگری به میان نیامده است.البته احتمال این که خانواده شماری از شهدا از ترس ساواک شهدای خود را مخفیانه به خاک سپرده باشند،ضعیف نیست.به هر تقدیر شمار مجروحان بسیار زیاد بود،اما تنها نام پنج شهید به ثبت رسیده است که سه تن از آنان طلبه،یک نفر جوان و دیگری نوجوانی سیزده ساله است.